PASAJ İstanbul uzun soluklu ve gezici olarak 2024 yılında başlattığı “Small Pains, Great Songs” (Küçük Acılar, Büyük Şarkılar) başlıklı projenin 30 Temmuz – 10 Ağustos 2025 tarihleri arasındaki durağı Bodrum oldu. Bodrum’da yaşayan ve üreten on altı sanatçının katılımıyla toplam elli yedi sanatçının avuç içine sığacak büyüklükteki sanatçı kitaplarından oluşan özgün bir koleksiyon Gümüşlük Akademisi Vakfı ev sahipliğinde sanatseverlerle buluştu. Her yıl vakıf bünyesinde gerçekleştirilen Edebiyat Festivali’nin, Müge İplikçi küratörlüğünde “Yazın Yolculuğu” başlıklı bu yılki buluşmalarının yan etkinliği olarak hayata geçirildi. “Small Pains, Great Songs” (Küçük Acılar, Büyük Şarkılar), uzun zamandır yaratıcı ifade biçimi olarak sanatçılar tarafından tercih edilen sanatçı kitapları ile festivalin kesişim kümesi haline geldi.
Kavramsal çerçevesini, PASAJ’ın kurucu üyelerinden Seçil Yaylalı’nın kurguladığı “Small Pains, Great Songs”, sanatçıların kişisel mücadelelerinden ve iç dünyalarındaki kırılmalardan beslenen bir sanatçı kitabı koleksiyonu. Her biri avuç içine sığabilecek boyutlardaki mini kitaplar, birbirinden farklı ve eşsiz dünyalar barındırıyor. Sanatçının içsel acılarından doğan büyük yaratıcılıklar küçücük bir objede vücut buluyor. Her kitap kendine has bir estetik derinliğe sahip. Proje, sanatçılara özgür bir ifade biçimi olarak küçük kitaplara odaklanmalarını ve kendi pratiklerini bu kitaplarla görünür kılmayı öneriyor.
Proje, ilhamını Theodor W. Adorno’nun Minima Moralia eserinde yer verdiği “küçük acılar, büyük şarkılar” ifadesinden alıyor. Heinrich Heine’in1 “büyük acılarımdan küçük şarkılar yaparım” mısrasını* yeniden yorumlayan Adorno’nun metnindeki düşüncesi sanatçının kısıtlanmış öznelliği ile ticarileşmiş dünyaya direnci arasındaki gerilimi mini sanatçı kitapları aracılığıyla görünür kılmayı amaçlıyor. Adorno sanatın en derin, en etkili formlarının, sanatçının içsel acılarıyla hesaplaşarak ortaya çıktığını savunuyor. Bu bağlamda “Small Pains, Great Songs” büyük acıların küçük sanat eserlerine dönüşümünü sorguluyor, sanatçıların içsel hesaplaşmalarının izlerini taşıyor.
Küçük acılar, büyük şarkılar- Evet, sanatçılar iç dünyaya doğru yol aldıkça dışsal gerçekliğe öykünmenin çocuksu zevkinden feragat etmeyi de öğrenmişlerdir. Ama aynı zamanda, ruhsal yaşam üzerinde düşünmek, kendilerini gittikçe daha çok denetim altına almayı da öğretmiştir onlara. Onları hep daha özgür kılan ve kendi dışlarına karşı bağımsızlık kazanmalarını sağlayan teknik ilerleme, içselin kendisinin de şeyleşmesine, mekanikleşmesine yol açmıştır. Sanatçının kendini dışa vurmakta ustalaşması ölçüsünde, dışa vurduğu şeyin kendisi olması gereği de azalmakta ve dışa vurulan şeyle birlikte öznelliğin içeriği de sadece üretim sürecinin bir türevine dönüşmektedir. (…) Dışa vurumsal içeriğin yönlendirilmemiş bir dürtüden çekip çevrilecek bir malzemeye dönüşmesi, onu elle tutulabilir, sergilenebilir ve satılabilir kılmaktadır. Örneğin Heine’nin lirik öznelciliği, kişiliğinin ticari özellikleriyle düpedüz bir karşıtlık içinde değildir; satılabilir olanın kendisi de öznellik tarafından öznelce yönetilmektedir. On dokuzuncu yüzyıl sanatçılarında görülen o virtüözce “ölçek” kullanımı, herhangi bir ihanete gerek kalmadan, sadece kendi içsel eğilimiyle, gazeteciliğe, seyirliğe, hesaba dönüşmektedir. (…) Modern sanatçıların çok alkışlanan pozculuğu, teşhircilikleri, kendilerini pazara mal olarak sunmalarını sağlayan jesttir.
1 Heinrich Heine’nin “Aus Meinen Grossen Schmerzen” şiiri, yapay zekâ tarafından Türkçeye çevrildi.
2 Theodor w. Adorno, Minima Moralia: Sakatlanmış Yaşamdan Yansımalar, Çevirenler: Orhan Koçak,
Projenin yürütücüsü Seçil Yaylalı, sanatçılardan avuç içine sığabilecek büyüklükte kitaplar yapmalarını istediğinde sanatçılar, kendi yaratıcı süreçlerini bu sınırlandırılmış alanda yeniden irdeleme fırsatı buluyor; Adorno’nun metniyle adeta paralel bir sorgulama öneriyor.
*Büyük Acılarımdan
Büyük acılarımın içinden Küçük şarkılar yaparım;
Sesli kanatlarını kaldırırlar Ve kalbine doğru uçarlar.
Sevgilime doğru yolu buldular, Ama geri gelirler ve yakınırlar,
Yakınır, ve bana söylemek istemezler Kalbinde ne gördüklerini.
“Small Pains, Great Songs” kitaplarının ciltlenmesi de ayrı bir yaratıcı süreç
Sanatçıların çeşitli teknik ve biçimlerde ürettikleri mini kitaplar, kişisel acıların öncülük ettiği yaratıcı süreçlere, ilhamlara odaklanır. Sergide her sanatçının tek edisyonlu, seri hâlinde ürettiği kitaplar yer alıyor. Projenin üretim ortağı ise Barın Cilt Evi. Bu durum PASAJ İstanbul’un bulunduğu mekânla ilişkiler kuran projeler geliştirme yaklaşımına güzel bir örnek.
Çeşitli teknik ve tasarımlarla üretilmiş̧ ve sanatçıların kendilerinin ciltlediği kitapların dışında diğer kitaplar, Barın ciltleme evinden zanaatkâr Turan Coşkun tarafından ciltlendi. Projenin cilt yapım sürecinde, ayrıca proje sanatçılarından Almıla Yıldırım tarafından hem çevrimiçi hem de yüz yüze cilt yapım atölyeleri gerçekleştirildi. Özgün kitap üretimlerinde yaratıcı unsur olarak çağdaş cilt yapım teknikleri deneyimlendi.
Proje, her sanatçının başka bir sanatçıyı davet ettiği ve organik olarak büyüyen bir sanatçı grubu halini aldı. Pasaj İstanbul’un sergiler açtığı şehirlerdeki sanatçılarla yeni ilişkiler kurma yaklaşımıyla Bodrum sergisi için burada yaşayan daha çok sanatçı davet edildi. Bodrum Güzel Sanatlar Fakültesi’nden öğrencileri de sanatçıları arasına alarak genç katılımcılarına yaratıcı özgürlük ve ifade alanı sunmuş oldu.
Projenin Bodrum sergisi, Züleyha Altıntaş tarafından Elvan Erdin ve Gülşah Bayraktar iş birliğiyle organize edildi. Aynı zamanda proje katılımcılarından olan, sanatın yaratıcı ve dönüştürücü gücüne inanan sanatçı grubu daha önce Bodrum’da, sanatı alışılageldik galeri mekanlarından çıkararak, gündelik hayatla iç içe alternatif sanat mekanları yaratan ve izleyicisini bu yeni mekanlara taşıyan birçok sergi hayata geçirmişti.
Projenin ilk sergisi 2024 Haziran ayında Basel’de düzenlenen “I Never Read” kitap fuarında gerçekleşmişti. Projenin Türkiye’deki ilk gösterimi ise 29 Aralık 2024 – 8 Şubat 2025 tarihleri arasında PASAJ’ın Barın Han’daki mekânında gerçekleştirildi. “Small Pains, Great Songs”, Yapı Kredi Kültür Sanat Merkezi’nde 9-10-11 Mayıs 2025 tarihlerinde gerçekleşen Borderless Artbook Days katılımından sonra 11-14 Temmuz 2025 tarihleri arasında TRYST 2025 Los Angeles Independent Art Fair’de gösterildi. “Small Pains, Great Songs” projesi, Bodrum’dan sonra 31 Ekim-3 Kasım tarihleri arasında Singapur Sanat Kitapları Fuarına katılacak.
Bodrum’da Yaşayan ve Üreten 16 sanatçının katılımıyla toplam 57 Sanatçı
Abdullah Güler, Alannah Robins, Almıla Yıldırım, Anıl Özge Avcı, Arzu Arbak, Asena Selin Keskin, Aslımay Altay Göney, Ayşecan Kurtay, Ayşe Özaydın, Bahar Avanoğlu, Başak Karafaki, Beatrice O’Connell, Betül Akzambaklar, Canan Kuş, Canan Sönmezdağ Zöngür , Ceyda Oskay, Deniz Varlı, Desen Halıçınarlı, Diana Page, Dilara Özüçelik, Dursun Demir, Ebru Nakamura, Eda Emirdağ, Eda Şarman, Ekmel Ertan, Elif Ayşe Bursalı Eryılmaz, Elif Köse Akdemir, Elvan Erdin, Esin Turan, Eser Epözdemir, Erkan Nazlı, Ferahi Mengeş, Giorgio Caione, Giulia Gentilcore, Gülşah Bayraktar, Günseli Baki, Hatice Şencan, Hatiye Garip, İpek Kay, Kaethe Wenzell, Koncagül Ağaoğlu, Loya Kader Öztürkmen, Macide Yalçınkaya, Mehmet Sinan Yücel, Meryem Koç, Nergiz Yeşil, Özce Coşkun, Özge Enginöz, Seçil Yaylalı, Selin Atik, Sevinç Çiftci, Seyhan Musaoğlu, Şükriye İnan Çalapkulu, Tolga Öztürk,, Türkan Akkulak Koç, Zekiye Nazlı, Züleyha Altıntaş.
Daha fazla bilgi için: https://www.pasaj.org/small-pains-great-songs Proje Ev Sahibi: PASAJ
Proje Küratörü: Seçil Yaylalı Proje Asistanı: Abdullah Güler Proje Logo Tasarımı: Selin Atik
Fon Yönetimi ve Metin Editörü Zeynep Nur Ayanoğlu
Projenin Üretim Ortağı: Barın Cilt Evi
Metni, Mikroscope için derleyen: Züleyha Altıntaş
Züleyha Altıntaş, Homo in Figura Doloris El Yapımı Kitap/Kuşe Kâğıt Üzerine Karışık Teknik, 9 Edisyon, 5,2×5,2 cm, 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Seçil Yaylalı, Kökleri Amazonlara Uzanan Eğrelti Otu El Yapımı Kitap/Tekstil Üzerine Serigrafi ve Nakış 9+1AP Değişken Baskı 5,5×5,5 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Gülşah Bayraktar, Love Is Kitchen El Yapımı Kitap/Kâğıt Üzerine Kolaj ve Çizim 4 Edisyon 5,2x 5,2 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Elvan Erdin, Tary Fail El Yapımı Kitap/ Kullanılmış çay poşetleri, yanmış fırın kâğıdı, eski kösele parçaları, tespih ipi, su bazlı pigment, Tek edisyon 7cm x 7cm 2025. Fotoğraf: Elvan Erdin
Elif Ayşe Bursalı Eryılmaz, İsimsiz El Yapımı Kitap/Pamuk İp 6 Varyasyon 5×5 cm 2024.
Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Desen Halıçınarlı, Carved City El Yapımı Kitap/Linogravür (Linol Baskı) 7 Varyasyon 5,2×5,2 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Özge Enginöz, Ateş Taşıyıcıları El Yapımı Kitap/Kibrit kutusu, fotoğraf, kurutulmuş yosun ve kav mantarı 8+1AP Varyasyon 5,2×7 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Almıla Yıldırım, This is My Handwriting El Yapımı Kitap/El Yapımı Kâğıt Üzerine Karışık Teknik 4 Edisyon 5,5 x 7,5 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Betül Akzambaklar, Moment El Yapımı Kitap/Kâğıt Üzerine Akrilik Boya 9 Varyasyon 5×5 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Hatice Şencan, Emanet El Yapımı Kitap/Tekstil ve Kolaj 4 Edisyon 5×7 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Giorgio Caione, Nauman Playground (2007) El Yapımı Kitap/Kâğıt Üzerine Dijital Baskı 9 Edisyon 5,2×5,2 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Nergiz Yeşil, Space El Yapımı Kitap/Kâğıt Üzerine Mürekkep Tek Edisyon 4×4 cm 2024.
Fotoğraf: Ferahi Mengeş
Ferahi Mengeş, Mevsimler El Yapımı Kitap/Kâğıt Üzerine Karışık Teknik 4 Edisyon 5×5 cm 2024. Fotoğraf: Ferahi Mengeş